MÖ 5. yüzyıl Atina’sında siyaset, belki de Roma İmparatorluğu’ndan daha belirgin şekilde erkeklerin egemenliğindeki bir alandı. Roma’da konumları ve bağlantıları sayesinde bir şekilde siyasetle ilgilenmiş ya da siyasete bulaşmış kadın figürlerden haberdar olmamıza ragmen, siyaseten hayli aktif ve üstün beşinci yüzyıl Atina’sı için aynı şeyi söyleyemiyoruz. Bu dönemde siyasetle adı anılan en ünlü kadın şüphesiz Perikles’in gözdesi Aspasia’dır. Ancak antik kaynaklarda Perikles karşıtı faaliyetleriyle dikkat çeken, ancak adı pek bilinmeyen ünlü general Kimon’un kız kardeşi Elpinike’nin hakkını da vermemiz gerekiyor.
Elpinike MÖ 501 civarında Atina’da doğdu. Babası Yunanların Perslere karşı MÖ 490’da Marathon’daki zaferinde önemli rol oymanış general Miltiades, annesi ise Thrakia hükümdarı Oloros’un kızı Hegesipyle’ydi. Miltiades Paros’a düzenlediği başarısız saldırıdan sonra 50 talent tazminat ödemeye mahkum edildi ve ailenin ekonomik durumu bozuldu (Hdt. 6.136). Bu yüzden çeyizini kuramayan Elpinike (Yunan âdetlerine göre kız tarafının evlilikten sonra kocanın idaresine geçecek bir çeyiz hazırlaması gerekiyordu) Atina siyasetinin önemli isimlerinden ve general ağabeyi Kimon’la birlikte yaşamak zorunda kaldı. Kimon’un rakipleri bu mecburi birliktelik üzerinden kardeşler arasında ensest ilişki yaşandığına dair dedikodular çıkarırken Elpinike’nin güzelliğini de değinmeden geçmiyorlardı. Anlatılanlara göre Elpinike o kadar güzeldi ki Kimon’un arkadaşı ünlü ressam Polygonotos Troia’lı Laodike için kendisini model olarak kullanmıştı. Zaman içinde ağabeyi babasının borcunu ödemeyi başarmış ve Elpinike dönemin en zengin Atinalılarından Kallias’la evlenerek Atina’nın ileri gelen ailelerinden Phileidai’a girmiştir. Ancak bu evlilik de eleştirilmişti: Kallias’ın Elpinike’ye aşık olduğu ve onunla evlenmek koşuluyla Miltiades’i içinde bulunduğu ekonomik sıkıntılardan kurtardığı söyleniyordu (Plut. Cim. 4.5-7). Bu iddiaların gerçeği yansıtmadığı söylenebilir. Öncelikle Atinalıların gözünde “aşk” ya da “erotizm” evlilik nedeni olarak pek geçerli değildi. İkincisi, Kallias’ın aşık olması için Elpinike’yle daha önce bir ilişkisi olması gerekiyordu ki bu da yine namuslu bir kadın için uygunsuzdu. Son olarak Kallias’ın evliliği satın alması, çeyizi (drahoma) hazırlamakla yükümlü Elpinike’nin ağabeyi Kimon’a hakaret anlamına geliyordu.
Elpinike’nin eleştiri oklarına hedef olan Perikles ilk bakışta sıra dışı yeteneklere haiz bir general (strategos) gibi görünse de aslında öncelleri ya da muadilleriyle karşılaştırıldığında geride kalmaktaydı. Öyle ki Plutarkhos onu başkaları tarafından kazanılmış zaferlerin üzerinden geçinen biri olarak tanımlamıştır. Perikles’e ayrıcalığını sağlayan şey aslında Kimon, Myronides, Leokrates ve Tolmides’in başarılarıydı. Bu avantajı da şehrin topraklarını savaşla genişletmek ve korumak için değil, festivaller yapmak için kullanmıştı (Plut. Per. 1.2). Perikles Plutarkhos’un anlattığı kadar beceriksiz bir komutan değildi, ancak askeri operasyonlar konusunda diğerlerinin yanında sönük kalıyordu.
İşte Perikles’in askeri alandaki bu yetersizliği Elpinike’nin alaycı sözlerine hedef olmuştu, ama aslında bu, Perikles ve Elpinike’nin ilk kez karşı karşıya gelişi değildi. Daha önce ağabeyi Kimon aleyhine açılmış bir ihanet davası sırasında Elpinike, savcı mevkindeki Perikles’le görüşerek ricacı olmuş, fakat general ona “Elpinike, sen böyle işler için çok yaşlısın” gibi cinsellik iması içeren bir yanıt vermişti. Yine de Plutarkhos’a bakılırsa aynı zamanda Kimon’un rakibi olan Perikles davada nispeten ılımlı davranmış ve sonunda ona diğer davalılardan daha az zarar vermişti (Plut. Per. 10).
Elpinike’nin Perikles’e halk önünde açıkça karşı çıkışı bundan sonra olmuştur. General MÖ 440’da, Atina’ya baş kaldıran müttefiki Samos’un bozguna uğratılmasının ardından verdiği cenaze söylevini bitirdikten sonra,
kürsüden aşağı indi. Birçok Atinalı kadın kendisi alkışladı ve sanki muzaffer bir atletmiş gibi Perikles’e çelenkler sundu. Ancak Elpinike Perikles’in yanına gelerek şunları söyledi: “Bu soylu bir davranıştı Perikles ve bunun için tüm çelenkleri hak ettin. Bu cesur vatandaşlarımızın hayatını boşa harcadın, ama ağabeyim Kimon’un Perslere ya da Fenikelilere karşı çapıştığı savaşlarda değil, müttefiklerimizden biri olan bir Yunan şehrinin tahribinde.” Söylenene göre Perikles Elpinike’nin sözlerini istifini bozmadan dinledi, sadece gülümsedi ve ona Arkhilokhos’un bir dizesiyle cevap verdi: “Gri bir başta neden pahalı parfümler var?” (Plut. Per. 28)
Peloponnesos Savaşı’nın ilk yılında ölenlerin anısına MÖ 431’de verdiği cenaze söylevindeki ifadeleri, Perikles’in Elpinike ve diğerlerinin eleştirilerini dikkate aldığını ima etmektedir. Thukydides’e göre general konuşmada işlerini yücelten ifadelerden kaçınmaya özen göstermişti.
Üstelik Elpinike bu eleştirilerini Perikles’le aynı ittifak ağında olmasına ragmen yapmıştı, zira Perikles’in eşi Deinomakhe’nin ilk kocası Hipponikos’un (II) annesiydi. Elpinike’nin babası Kimon da Perikles’in dahil olduğu Alkmainoidai ailesinden Isodike adlı bir kadınla evlenmişti. Ancak bu ilişkiler Kimon ve Elpinike’nin – ve taraftarlarının – Perikles ve takipçileriyle açıkça çatışmasına engel değildi. Öte yandan bu eleştiriler karşısında Kimon ve Elpinike’yi hedef alan bir propaganda faaliyetinden söz edebiliriz. Atina agorasından bir ostrakon üzerinde Kimon’un kızı Elpinike’lye ensest ilişki yaşadığını ima eden bir ifadeye rastlıyoruz: “Miltiadesoğlu Kimon, buradan git ve Elpinike’yi de yanında götür!” Muhtemelen bu Plutarkhos’un bahsettiği asılsız söylentilerle ilgili bir muhalefetti.
Bu hakaretler Atina siyasi hayatında belli bir nüfuz elde etmiş bir kadın için normal sayılabilir. Elpinike’nin ağabeyine bağlılığı ve Perikles’le doğrudan etkileşimi kendisi hakkında “hafif kadın” söylentilerine yol açmış olabilir. Elpinike ya da ondan daha fazla Perikles’in gözdesi Aspasia’nın isimlerini biliyoruz, çünkü bunlar kendi zamanlarında kötü şöhretli ya da dile düşmüş kadınlar olarak görülmekteydiler. Klasik Dönem Atina’sında namuslu bir kadının adını halk arasında telaffuz etmek uygun değildi. Adıyla hitap edildiği zaman bu, o kadını hem ahlak hem de sınıfsal açıdan herkesin yanaşabileceği “bayağı” bir kişi olarak tanımlamaktaydı. Üstelik adıyla hitap, kadından ziyade kocası veya Elpinike örneğinde erkek kardeşine hakaret olarak algılanıyordu. Bazı kaynaklar Elpinike’nin hem Kallias’la hem de Perikles’le görüşmesinde kadınlığını kullandığını özellikle belirtse de aynı olaylara atıf yapan diğer güvenilir kaynaklarda olaylar cinselliğe vurgu yapılmadan aktartılmıştır.
Konumu ve belki de geçkin yaşından aldığı cesaretle erkek egemen Klasik Atina siyasetinde kendisine yer edinmiş Elpinike, diğer benzer figürler gibi erkeklerin elinden çıkmış antik kaynakların imalarına ve suçlamalarına maruz kalmıştır. Halk içinde Perikles’i doğrudan eleştirebilmiş olması cesaretinin bir göstergesi olarak alınabilir. Atina demokrasisi, şehitlerini kahramanlaştırılma çabasının karşısında duran ve askerlerin devlete bağlılıklarını zayıflatan eleştirel aykırı seslere müsamaha göstermemiştir. Elpinike’nin eleştirileri gibi çağdaş kadın tragedya kahramanlarının ölülere yaktıkları ağıtlar ve öfkeleri de şehrin birliğine tehdit olarak görülmüştür.
Kaynakça
Azoulay, V., Pericles of Athens, çev. J. Lloyd, Princeton University Press, Princeton, 2014.
Davies, J.K., Athenian Propertied Families, 600-300 BC, Oxford University Press, Oxford, 1971.
Fantham, E. et al. (ed.), Women in the Classical World. Image and Text, Oxford University Press, Oxford, 1994.
Lightman M. – Lightman, B. A to Z of Ancient Greek and Roman Women, Infobase Publishing, New York, 2008.
Samons II, L.J. (ed.), The Cambridge Companion to Age of Pericles, Cambridge University Press, Cambridge, 2007.
Walters, K.R., “Women and Power in Classical Athens”, Woman’s Power, Man’s Game: Essays on Classical Antiquity in Honor of Joy K. King, ed. M. DeForest, Bolchazy-Carducci Publishers, Wauconda, 1993, 194–214.
You must be logged in to post a comment.